Летась кніга гэтай пісьменніцы стала лідарам продажаў, абагнаўшы ўсіх замежных аўтараў, «Мову» Марціновіча і «Гары Потэра» па-беларуску.
Наталля Батракова — інжынер па адукацыі. У літаратуры яна ўжо 20 гадоў, але сама называе сябе пачаткоўцам. Выдае бэстсэлеры і не ўвязваецца ў пісьменніцкія сваркі. А душэўны спакой аднаўляе, працуючы ў сваім садзе.
У інтэрв'ю «Нашай Ніне» Наталля Батракова расказала пра заробкі ў літаратуры, зайздрасць калег, ранні шлюб і домработніцу.
«Наша Ніна»: Як знаёмыя паглядзелі на вас, калі вы ў 38 год сталі выдаваць раманы?
Наталля Батракова: Вельмі па-рознаму. Я сама не адразу пачала аб’яўляць усім, што пішу кнігі. Вузкае кола ведала, што я рыфмую радкі, магу ні з таго ні з сяго па факсе камусьці вершы адправіць. А тое, што раптам пачала пісаць прозу… Напэўна, самы паваротны момант — гэта калі я сказала, што рукапіс прыняла выдавецтва, мы падпісваем дамову і яны будуць друкаваць кнігу, прычым яны самі ўкладаюць грошы.
Дарэчы, я ні за адну кнігу ніколі не плаціла. Я заўсёды была на роялці.
Хтосьці радаваўся за мяне, а хтосьці скептычна ставіўся. Ніколі не забуду, як аднойчы ў вачах адной жанчыны — я на той момант лічыла яе сяброўкай — я яўна прачытала: у яе і так усё ёсць, навошта ёй яшчэ гэта? Гэта было настолькі нечакана для мяне.
Усе змірыліся, што я магу ныраць, катацца на горных лыжах, весці бізнес. А тое, што яшчэ і кніга… Гэтыя рэчы, на жаль, далёка не ўсім удалося звязаць. У маім блізкім коле ніколі не было літаратараў, багемы. Напэўна, як у многіх паспяховых людзей, калі ты як па пацерках нанізваеш поспех, новае дасягненне — гэта такі момант ісціны.
«НН»: Вы ўзначальвалі прадстаўніцтва замежнай транспартнай кампаніі. Напэўна, гэта было добрае месца?
НБ: У мяне муж і цяпер працягвае працаваць у транспартнай кампаніі. Канечне, зараблялі. Я сышла пасля 50 гадоў з асноўнай актыўнай працы, бо былі дзве прычыны. Першая — я зразумела, што кнігамі асабіста сабе на хлеб зараблю, нават на пенсіі. Яны, на шчасце, перавыдаюцца. Плюс дзеці выраслі, яны самастойныя, ужо менш затрат. І другое — гэта праблемы са здароўем. З кожным годам станавілася складаней раўнацэнна ў двух кірунках працаваць — і кнігі пісаць, і развівацца ў бізнэсе.
«НН»: Ці не шкада было кідаць бізнэс?
НБ: Калі б мне за пяць гадоў да гэтага сказалі, што сыду, я б, напэўна, доўга смяялася. Бо мне сапраўды было цікава. Ты ж пастаянна рухаешся: фінансы вывучаеш, мовы падцягваеш, бо ўсё хутка мяняецца і табе трэба за гэтым паспець.
«У Мінску можна арганізаваць спатканне ў той жа вечар, толькі калі паабяцаеш сэкс». Плюс-сайз мадэль пра тое, як шукае пару ў інтэрнэце
«Гэта пекла — выбіраць помнік свайму 8-месячнаму дзіцяці». Шчыры маналог Карыны, чый муж выкінуўся з дачкой з 24 паверха на Грыбаедава
Фіналістка «Міс Беларусь» пайшла шукаць каханне на рэаліці-шоу «Халасцяк»
У той жа час у літаратуры — можа, таму, што я дзесьці пачынала па-дылетанцку, усё ж такі у мяне інжынерная адукацыя — я разумела, што ад кнігі да кнігі планка павінна падымацца. Таксама трэба многаму вучыцца. І спаць па-ранейшаму 3-5 гадзін на суткі, як было дагэтуль, ужо здароўе не дазваляла. Пасля першага гіпертанічнага крызу мне дактары ясна далі зразумець, што трэба неяк вызначацца.
Але я ўдзячная сваім чытачам. Бо калі б кнігі не былі запатрабаваныя, калі б у бібліятэках не паказвалі ў прамым сэнсе зачытаныя да дзір кнігі, якія развальваюцца на сшытачкі, я б, можа, нечым іншым захапілася. А тут, калі чакаюць кожную кнігу і на сустрэчы збіраюцца, я дазволіла сабе раскошу — пераключыла ўвагу на тое, што мне больш за ўсё дае задавальненне.
«НН»: Паспыталі ўжо гэта багемнае літаратурнае жыццё?
НБ: Я калі прыйшла ў гэты свет, не ведала нават, як сябе паводзіць. Гэта зусім іншае кола. Першыя тры гады я наогул нікому інтэрв’ю не давала, нікуды не ездзіла, бо мне трэба было для самой сябе ўсвядоміць, што я пісьменнік. Я добра памятаю, як паехала на свой першы літаратурны фестываль у Польшчы. Я рэдка ўступала ў нейкія дыскусіі, старалася больш слухаць. Мне, шчыра кажучы, часам даводзіцца і цяпер больш слухаць.
Канечне, за гэтыя гады ў цябе ўжо ёсць сябры, аднадумцы, настаўнікі. Але пачынаеш адкрываць для сябе, што прысутнічае і зайздрасць, сваркі. Часам хочацца спытаць: а што яны наогул не падзялілі? Я лічу, што я яшчэ пачатковец, і стараюся не заяўляць, якая я тут крутая з каронай прыехала. Я наогул чалавек, які не любіць рэзкіх выказванняў. Гэта не значыць, што ў мяне няма свайго меркавання — яно ў мяне ёсць, але заўсёды трэба адчуваць час і месца, ці варта выказвацца цяпер.
«НН»: Вы неяк жартавалі, што ў вас працоўна-сялянскае прозвішча. Выдаўцы не прапаноўвалі ўзяць псеўданім?
НБ: Гэта забаўны момант. У мяне дзявоцкае прозвішча Арахоўская. І ў самым пачатку, калі кнігу ў выдавецтва прынялі, намякалі: «Можа, мае сэнс узяць псеўданім?» Але для мяне самой тады было настолькі незразумела, ці патрэбны раман камусьці акрамя мяне, таму вырашыла: калі я напісала нешта вартае, то гэта прачытаюць і з прозвішчам Батракова.
Ужо праз час, памятаю, у Берліне да мяне падыходзіць адна пісьменніца і пытаецца: «А хто падказаў вам такі цудоўны піяр-ход? Хто параіў узяць псеўданім Батракова? Гэта ж запамінаецца». Я так рагатала. Ніхто ні аб якім маркетынгавым ходзе тады не думаў. Але, аказваецца, калі людзі пачынаюць шукаць, адкуль у цябе папулярнасць, у ход ідуць самыя розныя здагадкі.
Я ўжо столькі гэтых небыліц наслухалася! Напрыклад, напачатку людзі абсалютна забывалі, што я сама з бізнэсу, даведваліся, што муж валодае транспартнай кампаніяй, і казалі: гэта муж надрукаваў, купіў выдавецтва. Я смяюся: ужо больш за 300 тысяч тыражы за ўвесь час, скажыце, калі ласка, дзе іх можна захоўваць?
Ці, маўляў, Батракова даплочвае бібліятэкарам, каб яны ўсім рэкамендавалі толькі яе кнігі чытаць. Я калі на сустрэчах гэта кажу, бібліятэкары смяюцца: мы б, напэўна, ужо азалаціліся.
Неяк у Маладзечне мне паказвалі чаргу на новую кнігу — 46 прозвішчаў запісана.
Некаторыя бібліятэкі нават купляюць другую кнігу і на платны абанемент ставяць, каб яе без чаргі можна было пачытаць.
«НН»: Якія павінны быць тыражы, каб літаратурай можна было зарабляць?
НБ: Ва усіх розныя запыты, колькі ім трэба. Гэта па-першае. А па-другое, я цудоўна ўсведамляю, што я ў нейкай ступені шчасліўка, бо мала хто ў Беларусі можа дазволіць сабе жыць на роялці. І для многіх, каб ім хоць штосьці заплацілі за кнігу — такая далёкая мара.
Якія тыражы? Ну возьмем умоўна. Кніга ў продажы ў нас каштуе да 30 рублёў. 30% адніміце нацэнку кнігарні, мінус падатак на дабаўленую вартасць (у Беларусі на кнігі гэта 20%), нацэнка выдаўца, работа карэктара, рэдактара, паліграфічныя выдаткі…
У выніку добра, калі пісьменнік мае даляр з прададзенай кнігі. Вось і падлічыце: тысяча асобнікаў — гэта тысяча даляраў. Але ж яна можа сысці за месяц, а можа і за год. Мінус падаткі з гэтай сумы. Канечне, з такім тыражом, калі ў вас адна кніга, пражыць нельга.
У нас маленькая краіна, і не могуць быць завышаныя тыражы. За 7,5 месяца выдавецтвы заплацілі мне грошай за пяць з невялікім тысяч асобнікаў (гэта вынік толькі па апошняй кнізе). Калі параўнаць прапарцыянальна насельніцтва Беларусі і Расіі, то атрымліваецца, што гэта цудоўны вынік, ён цалкам параўнальны з лідарам продажаў перакладнога аўтара ў Расіі — там гэта пад 90 тысяч асобнікаў.
Канечне, мне вялікі штуршок дало тое, што мяне пачало друкаваць АСТ.
«НН»: То-бок выхад на расійскі рынак.
НБ: Так, гэта зусім іншыя тыражы і грошы. Але і зусім іншае стаўленне. Я пакуль, дарэчы, не працую з АСТ. Не падпісала з імі дамову. Заўсёды папярэджваю: я ў нейкай ступені нязручны аўтар. Я ўсё ж такі выйшла з бізнэсу, і калі падпісваю дамову, чытаю кожны радок, кансультуюся з юрыстам, бо ведаю, наколькі дарагі можа быць гэты подпіс. Я сустракала літаратараў, якія адным махам прадавалі правы на сваю кнігу абсалютна на ўсё — сцэнар, кінасерыялы.
Выдаўцы, канечне, вельмі здзіўляліся. У вачах чыталася: прыехала нейкая з Беларусі і пачынае качаць правы.
«НН»: А як вы атрымалі кантракт з кітайскім выдавецтвам?
НБ: Яны самі на мяне выйшлі. Паглядзелі, што Батракова нядрэнна прадаецца. Мне напісаў у Фэйсбуку беларускі консул, што мяне шукае выдавецтва. Восенню ўжо прынялі пераклад. У Кітаі бум кнігі. Яны будуць выдаваць і папяровую версію, але больш разлічваюць на электронны варыянт у продажах.
«НН»: Некаторыя пісьменнікі кажуць, што іх кнігі дрэнна прадаюцца, бо аўдыторыя яшчэ не дарасла да іх твораў. Што вы думаеце на гэта?
НБ: Што значыць не дарасла? Навошта сябе так адразу ўзносіць, любіць у сабе пісьменніка? Я, напрыклад, люблю ў сабе чытача. Я пішу тое, што мне было б цікава самой чытаць. Я арыентуюся на сябе і адначасова, атрымліваецца, адчуваю аўдыторыю.
А калі пісаць і ганарыцца сабой, што ты круты, напэўна, ты не дачакаешся свайго чытача. Добра, у цябе такая ж, як і ты, аўдыторыя будзе, 10 чалавек. Па кнізе адчуваецца, калі пісьменнік хоча паблажліва зверху ўніз паглядзець на чытача: ну як ты, ужо дарос?
У любой кнізе павінна быць душа. Вельмі ж часта бывае ідэальны тэкст — ні прыдзярэшся ні да косак, ні да словазлучэнняў. Але ты яго чытаеш — вязнеш і засынаеш. Няма ў ім эмоцый, нічога цябе не чапляе.
Асабліва гэта тычыцца вялікай прозы. Вось у мяне няма іскры таленту пісаць коратка. Я не змагу напісаць дзіцячую кнігу ці падлеткавую — я баюся за гэта брацца, гэта не маё. Я не ўмею пісаць казкі — вельмі рана сама іх праскочыла. Але ў мяне ёсць тое доўгае дыханне, якога не хапае многім. Гэта як у спорце — ёсць стаеры, а ёсць спрынтары. Доўгае дыханне ў тым і заключаецца, што маю гісторыю дачытваюць да канца. Я дакладна адчуваю гэту энергетычную крывую: калі трэба захапіць, калі трэба адпусціць. Ведаю, на якой старонцы ў чытача магла з’явіцца сляза, бо я сама плакала, калі рэдагавала гэты момант.
Калі хтосьці спрабуе казаць: вось, Батракова піша для хатніх гаспадынь… Я б магла вам назваць прозвішчы людзей, якія мяне чытаюць. Але не буду гэта рабіць, бо дзякуючы ім я сама для сябе даведалася цану таму, што пішу. І гэта сапраўды можа быць як простая хатняя гаспадыня, так і прафесура. Апошні раман вельмі медыкі любяць. Навошта мне перад кімсьці апраўдвацца?
«НН»: Вы тлумачылі поспех тым, што занялі свабодную нішу жаночага гарадскога рамана. А чаму раней іх ніхто не пісаў?
НБ: А я не ведаю чаму. І больш за тое — я ж у літаратуры прафан была. Я не размела, якую нішу займаю — я проста пісала кнігу. Гэта потым мне сказалі.
А я на той момант, будучы чытаючым чалавекам, раптам злавіла сябе на тым, што даўно не магу знайсці кнігу, якая б выклікала ў мяне такую эмоцыю, як калі я ў юнацтве чытала «Знесеныя ветрам», «Каралёк — птушка пеўчая», «Спяваючыя ў цярноўніку». Магчыма, таму я паспрабавала напісаць падобную кнігу.
«НН»: Чаму на вокладках ваша фота?
НБ: Гэта было прапанавана выдавецтвам — я падтрымала. Да кожнай кнігі шла асобная фотасесія: шукаўся вобраз галоўнай гераіні, патрэбны стан. На вокладцы ў вачах павінна прысутнічаць тое, што будзе сказана далей.
«НН»: Ці звярталася да вас расійская індустрыя кіно зняць серыял ці фільм паводле вашага рамана?
НБ: Пастаянна. Але ў мяне не складаецца раман з кіно. Зноў жа, я не ва ўсім зручны аўтар. Не таму, што я такая няўступчывая, ганарлівая. Я разумею, што ацэньваю кнігу вачыма чытача, а рэжысёр — вачыма гледача, і тут ён галоўны. Але ёсць прынцыповыя моманты, на якія ніколі не пагаджуся. Напрыклад, калі кажуць, што трэба прыбраць Кіеў (месца дзеяння ў кнізе «Тэрыторыя душы»), бо там рэвалюцыі і ўсё такое. Я абажаю гэты горад, і ў мяне там шмат сяброў. Я людзям не магу здрадзіць, якія любяць кнігу і ганарацца, што дапамагалі мне яе напісаць.
Ці кажуць, што бацькі Ганны павінны загінуць не ў шпіталі Чырвонага Крыжа ў Афрыцы, а ў Белградзе пад амерыканскімі бомбамі.
Я ў канцы не пішу, што адбываецца сцэна вянчання, усе плачуць і ляцяць галубы. Чамусьці ў кіношнікаў галівудскі прынцып, яны ў кожным сінопсісе гэта падсоўваюць. Я не хачу праграмаваць сваіх герояў на тое, што яны жылі доўга і шчасліва і памерлі ў адзін дзень. У тым жа і хараство, што не ведаеш, які ў цябе будзе сёння дзень.
«НН»: Чаму вы па-за літаратурнай тусоўкай застаяцеся?
НБ: Чаму? Я кантактую з іншымі літаратарамі. А за сваркамі мне цікавей назіраць збоку.
Але калі да мяне звяртаюцца, кудысьці запрашаюць, я практычна заўсёды прыходжу. Я да многіх літаратараў стаўлюся паважліва.
«НН»: А з кім сябруеце з пісьменнікаў?
НБ: Не магу сказаць, з кім сябрую. Але я вельмі ўдзячная таму ж Віктару Марціновічу, што калісьці яго «Возера радасці» змагла прачытаць у рукапісе. Гэта вялікі давер, пагадзіцеся. Тамара Лісіцкая — мая блізкая сяброўка. Усе, з кім я пазнаёмілася, у асноўным кола пачынаючых літаратараў, тыя ж Ігар Палякоў, Віталь Радчанка. А што да нейкіх раней вядомых мэтраў — я не магу навязваць сваю кампанію, мне заўсёды здаецца, што буду камусьці дакучаць. Мне няёмка.
Іншы момант — калі я працую, ідзе поўнае занурэнне ў літаратурны працэс. Летась калі я заканчвала кнігу, я ёй жыла — гэта быў адзіны перыяд, калі я прасіла ў выдавецтве нават не прызначаць сустрэч з чытачамі. Бо не магла дазволіць сабе выйсці з такога стану. Пісьменніку, які працуе над вялікай прозай, патрэбна занурэнне ў сябе.
А нейкія спрэчкі… Я сама прыйшла позна, сама ўсяму вучуся. Якое я маю права кагосьці крытыкаваць, параўноўваць?
«НН»: Але ёсць пісьменнікі, з кім вы на нажах?
НБ: Адкрытых канфліктаў ніколі не было. Ведаю, што далёка не ўсе мяне любяць. Батракова, канечне, многім перашкаджае.
З таго, што я перыядычна чула: «Адкуль узялася гэта Батракова? Не было б яе — чыталі б нас». Ну выбачайце.
Я вам не перашкаджаю — няхай і вас чытаюць. Я лічу, што пісьменнікаў павінна быць як мага больш. Мне таксама хочацца чытаць цікавыя кнігі. Тым больш чытаючы чалавек не можа быць зацыклены на адным толькі аўтары. Ну за колькі ён яго прачытае? За год? А далей? Таму калі ласка — пішыце.
Дарэчы, хачу заўважыць, што вельмі рэдка пісьменнікі чытаюць адно аднаго. Яны будуць ведаць усё пра кнігу, але можна па пальцах пералічыць тых, хто сапраўды яе чытаў.
«НН»: Вы выйшлі замуж у 19 гадоў. Чаму так рана?
НБ: Ну так склалася. Раней усе рана замуж выходзілі.
«НН»: Хіба ў такім маладым узросце можна выбраць спадарожніка на ўсё жыццё?
НБ: Разумееце, мы, напэўна, інакш тады выхоўваліся. У нас быў прыклад нашых мам, бабуль. Раней бліжэй да 30 год жанчына ўжо была старародзячай. На цябе пачыналі вешаць нейкія ярлыкі. Не выйшла замуж да гэтага часу — усё, ты векавуха, сіняя панчоха.
У грамадстве былі іншыя правілы, іншыя каноны, і мы адпавядалі ім. І, як усе правільныя дзяўчаты і хлопчыкі, выхоўваліся на тым, што вось яно каханне, яно прыйшло адзін раз і на ўсё астатняе жыццё. І навошта чагосьці чакаць і перабіраць. Час такі быў. І ў гэтым таксама нешта было.
У нас у інстытуце практычна ўсе дзяўчаты павыходзілі замуж, і працэнтаў 80 гэтых шлюбаў жывыя дагэтуль. Мне са сваіх знаёмых складана назваць, хто б разбегся і па два-тры разы яшчэ ажаніўся. Напэўна, у такой стабільнасці, да якой цябе грамадства рыхтавала, нешта было.
«НН»: У чым сакрэт доўгіх адносін? Пашанцавала сустрэць патрэбнага чалавека?
НБ: Ведаеце, калі вельмі доўга людзі жывуць разам, натуральна першапачатковая закаханасць, феерверк згасае. Але гэта як пераход колькасці ў якасць. Ён унутры працягвае грэць. Гэта як дрэва: крона наверсе, а ўнізе каранёвая сістэма ого-го якая можа быць.
У першую чаргу трэба вельмі паважліва ставіцца да таго, хто побач. У кожнага ёсць свая тэрыторыя. Важна не забываць, што мы ідзём разам у адным кірунку, але мы не сіямцы, кожны застаецца асобай і ў гэтай асобы могуць узнікнуць абсалютна іншыя інтарэсы. І ёй трэба дазволіць іх рэалізаваць.
Вось узяць майго мужа. Пачала я пісаць кнігу — іншы б сказаў: хопіць, не займайся лухтой. Не, калі ласка. Ці ў яго. Я цудоўна страляю, але ніколі не змагу выстраліць у жывую істоту. А яго акружэнне — паляўнічыя. Я не разумею паляванне, але я яго прымаю, бо гэта падабаецца мужу.
Усё залежыць ад таго, наколькі табе дарагі чалавек. А калі ты з нечым катэгарычна не можаш пагадзіцца, напэўна, тады ёсць сэнс падумаць, што гэта не твой мужчына.
«НН»: Чым вашы дзеці займаюцца?
НБ: І сын, і дачка заканчвалі факультэт міжнародных адносін БДУ, былыя эканамісты. Але знайшлі сябе ў іншым. Дачка цяпер псіхатэрапеўт, атрымала дататковую адукацыю. Сын з нявесткай займаюцца сайтамі, яны бліжэй да ІТ сышлі.
«НН»: Вы расказвалі ў адным інтэрв’ю, што да гадоў 40 былі генералам у спадніцы, а пасля змяніліся. Чаму? Няўжо дрэнна быць моцнай жанчына?
НБ: Так, дрэнна. Бо моц жанчыны якраз у гармоніі паміж сілай і слабасцю. Я гэта не адразу зразумела. Я доўга спрабавала змагацца з мужчынамі. Ганарылася, што магу сама ў разетцы пакалупацца, магу тое, гэта сама, мне не трэба нікога чакаць. Да мяне не даходзіла, што гэтым я часткова прыніжаю таго, хто побач, — ёсць усё ж такі нейкія агульнапрынятыя мужчынскія і жаночыя справы. Гэта першае.
А па-другое, я сапраўды станавілася занадта радыкальнай, перацягвала на сябе коўдру — і рана ці позна гэта магло скончыцца так, як у адной маёй прыяцелькі, якая нейкі час была для мяне бізнэс-вумэн нумар адзін у 1990-х, і я з яе спрабавала браць прыклад. Аднойчы я прыехала яе наведаць, калі яна хварэла.
Памятаю, яна ляжыць на сваім вялікім італьянскім ложку, на шаўковай бялізне і кажа: вось ты зараз сыдзеш, і я застануся сам-насам са сваімі думкамі, марамі. Быццам менавіта для мяне сказала.
Я спускалася па лесвіцы і думала, што, калі я буду ісці менавіта гэтым шляхам, рана ці позна наступіць момант, калі таксама буду адна.
Калі ты пачынаеш гуляць у мужчынскія гульні, каб у іх перамагчы, ты павінна шмат згубіць як жанчына. А хараство ў тым, каб навучыцца балансу. Гэта не значыць, што жанчына павінна быць анучай. Яна павінна захоўваць сваю годнасць, да нечага імкнуцца, але выразна разумець мяжу. Напрыклад, я часам уключаю бландзінку, і мне гэта падабаецца. Гэта ўспрымаецца мужчынамі як гульня, ім цікава дапамагчы.
Наогул мара кожнай жанчыны — каб побач быў мужчына, мацнейшы за яе.
Але калі мы імкнёмся быць такімі моцнымі, дзе мы знойдзем таго, хто будзе адпавядаць нашым чаканням? Можа, лепш прыберагчы гэту сілу да тых момантаў, калі яна сапраўды неабходная? Бо і ў мужчын бываюць цяжкія часы.
«НН»: Але чаму нашы жанчыны цягнуць усё на сабе?
НБ: Часцей за ўсё таму, што самі абіраюць для сябе гэта. Я сама такой была: думала, лепш сама хутчэй зраблю, чым буду кагосьці чакаць, тлумачыць.
Але бывае зваротная сітуацыя, калі няма каму цягнуць ці мужчына не адпавядае чаканням.
«НН»: Чытала, што ў вас ёсць памочніца па гаспадарцы. Як вырашыліся на яе?
НБ: Ой, так цяжка было першы раз. Я вельмі шмат працавала, і атрымлівалася, што яшчэ цэлыя выходныя трэба траціць на прыборку кватэры, а хочацца і з дзецьмі некуды з’ездзіць і з сябрамі пабыць. А я такая перфекцыяністка, што і ўвечары пасля працы буду з анучай бегаць і прыбіраць за ўсімі. У мяне, дарэчы, на ноч ніколі не застаецца нямытага посуду — ні відэльца, ні лыжачкі.
І вось тады стала зразумела, што трэба берагчы час і знайсці некага, хто будзе дапамагаць куты вычышчаць. Мне параілі жанчыну — ужо больш за 20 гадоў у мяне працуе.
А домработніцы ж тады былі не прыняты: як гэта — дазволіць камусьці ў тваім доме парадкі наводзіць? Я памятаю, калі першы раз яе пакінула, патэлефанавала суседцы, папрасіла: ты там паглядвай у вакно, а то ўжо, можа, мэблю выносяць (смяецца).
«НН»: Але пры гэтым вы любіце вазіцца з агародам.
НБ: Так. У мяне 200 кустоў руж. Цяплічка, маленькія градачкі для зеляніны, а астатняе — газон. Але не толькі ружы — вельмі шмат кветак. Гэта міні-батанічны сад. У нас і сажалка з рыбкамі ёсць. Усё зроблена сваімі рукамі.
Сад у Ратамцы. Фота з архіву гераіні
Не магу сказаць, што я марыла жыць за горадам, бо я нарадзілася і вырасла ў прыватным доме ў маленькім гарадку. Гэта хутчэй была мара мужа. Мы ўжо хутка 20 гадоў як у Ратамцы жывём.
І магу сказаць: ні за што не хачу вяртацца ў горад. Бо гэта іншая філасофія. Ты ў Мінск прыязджаеш, тут сустрэчы, праца, а пасля выехаў за кальцавую, ралеты апусціў за спінай — усё астатняе пачакае да заўтра. Ранкам прачнуцца не ў інтэрнэт палезці, а ўзяць кубачак кавы і прайсціся па садзе.
Да таго ж я — грыбаманьяк, пра гэта многія ведаюць.
Леташнія нарыхтоўкі Наталлі Батраковай. Фота з архіву гераіні
Паважаю і абажаю лес, у тым ліку за магчымасць пабыць з ім сам-насам, «адключыць галаву», перазагрузіцца і напоўніцца новымі сіламі.
Наталля Лубнеўская, фота Надзеі Бужан
