Проект портала
Рост
13.12.2018 / 16:34
«У одноклассника драматурга отец убил мать». Создатели спектакля о семейном насилии — о том, почему белорусам важно посетить их премьеру

Уже на следующей неделе, 18 и 19 декабря, в творческом пространстве Moving Art Factory, состоится премьера нового спектакля Лаборатории социального театра ECLAB* под названием «Родные люди?».

Спектакль стане працягам даследавання лабараторыі на тэму сямейнага гвалту: год таму гледачы маглі пабачыць іх чытку «Сховішча», зробленую на аснове гутарак з жанчынамі з «Радзіславы», месца, дзе ахвяры гвалту знаходзяць часовы прытулак. Пасля гэтага Лабараторыя з аншлагам адыграла спектаклі пра тэракт у мінскім метро «11 красавіка». А летам гэтага года рэжысёрка Валянціна Мароз, сабраўшыся з духам, зноў узялася за тэму гвалту — былі дасабраныя інтэрв’ю з ахвярамі, апрацаваць якія прапанавалі драматургу Аляксею Чыканасу.

Даведка: Лабараторыя сацыяльнага тэатра была заснаваная ў 2017 годзе на базе канцэнтрацыі «Сучаснае мастацтва і тэатр» Еўрапейскага каледжа Liberal Arts у Беларусі (ECLAB). Людзі зусім розных прафесій: бармэны, рэкламісты, драматургі — прыйшлі ў каледж, каб падцягнуць матчастку, а ў выніку аб’ядналіся ў тэатральную трупу, якая ў вольны ад асноўнай занятасці час на поўным энтузіязме працуе ў жанры дакументальнага тэатра, які сёння ў Беларусі, акрамя іх, актыўна не развівае амаль ніхто.

Мы сустрэліся з часткай трупы перад рэпетыцыяй і распыталі падрабязнасці творчага працэсу.

«НН»: Вы ўжо рабілі пастаноўку «Сховішча» на гэтую ж тэму. У чым будзе адрозненне «Родных людзей?» ад таго матэрыялу?

Валянціна Мароз, рэжысёрка: Усё ж «Сховішча» было больш чыткай, чым спектаклем. Мы чыталі сабраныя гісторыі, цяпер жа «апранулі» іх у мастацкую форму. Звярнуліся да драматурга Аляксея Чыканаса, які нам у гэтым дапамог. Лёша, дарэчы, распавёў, што для яго размова пра гвалт — вельмі асабістая. У яго жыцці мела месца драматычная сітуацыя: у аднакласніка бацька забіў маці, хлопец стаў сведкам той страшнай гісторыі. Аляксея і па сёння непакоіць нават расповед пра гэта.

Валянціна Мароз, рэжысёрка.

«НН»: Калі вы завялі гаворку пра асабісты досвед, то ці былі падобныя траўмы ў вас, бо часцей рэжысёры бяруцца за тэмы, якія тым ці іншым чынам закранулі іх.

Кацярына Чакатоўская, актрыса: У мяне бацька — алкаголік. Калі ён напіваўся, мог пачаць буяніць. Мяне не чапаў, уся яго агрэсія ішла на маці: ён мог крычаць, зневажаць яе, нават біць. Цяжка быць сведкай такога ў дзяцінстве, бачыць маміны слёзы, кожны дзень перажываць, як скончыцца сённяшні вечар…

У маладосці я паспела пабываць у аб'юзіўных адносінах (заснаваных на гвалце — Рэд.) сама, але мне пашчасціла адтуль выбрацца. Аднак цалкам сысці ад аб'юзера дагэтуль не атрымалася: ён пераследуе мяне ўжо гадоў пяць, цягаецца за мной, і гэта не дае мне магчымасці адчуваць сябе ў бяспецы на 100%. Не здзіўлюся, калі ён прыйдзе і на гэтую прэм’еру, бо на іншых маіх выступах прысутнічаў.

ВМ: У мяне такога досведу не было, дзякуй богу.

Ірына Аверына, актрыса: У мяне таксама не. Але калі я навучалася ва ўніверсітэце, назірала вельмі складаныя стасункі аднагрупніцы, у якіх, як мне падавалася, яна цярпела пэўны від гвалту ад партнёра.

КЧ: А ў мяне сяброўка нядаўна выйшла замуж, і я бачу, што з яе мужам усё нядобра… Калі мы працавалі над спектаклем, сур'ёзна пагружаліся ў тэму, шмат размаўлялі з гераінямі. У выніку я стала больш бачыць, разумець людзей у сітуацыі гвалту. Спектакль дапамог зразумець, што можа адчуваць мая сяброўка цяпер: нейкую разгубленасць і няўпэўненасць. І ёсць жа такое, калі жанчынам кажуць: «сыходзь ад яго», а калі не сышла — значыць, падабаецца.

Я разумею, што сысці — гэта цяжкае і складанае рашэнне, на якое патрэбныя сілы і рэсурсы. Я не магу прымусіць сяброўку сысці ад мужа, калі яна ў разгубленым стане і не можа выбраць, што ёй рабіць, але магу быць побач і падтрымліваць яе. Не пакідаць яе ў ізаляцыі, а імкнуцца часцей сустракацца, напрыклад.

Я сказала ёй, што яна можа ў мяне пажыць, калі што, і можа разлічваць на маю дапамогу. Для мяне важна, што яна гэта ведае.

ІА: У нас у тэксце ёсць пэўныя маркеры, з дапамогай якіх можна вызначыць паводзіны агрэсараў у пачатковай стадыі развіцця, напрыклад. Якія ў выніку могуць прывесці да фізічных дзеянняў.

«Родныя людзі?» створаныя на аснове жаночых гісторый, але ў спектаклі граюць і акцёры-мужчыны. Асноўная іх роля — дэманстраваць паводзіны агрэсараў, якія выбудаваныя на ўспамінах ахвяр. Перад рэпетыцыяй акцёр Павел Андрэеў прызнаецца, што граць аб’юзера — зусім няпроста, але справіцца з гэтым дапамагае пастаяннае абмеркаванне матэрыялу з трупай. Іншыя акцёры таксама сцвярджаюць, што працаваць над такім драматычным матэрыялам у прынцыпе было вельмі цяжка: немагчыма абстрагавацца ад жудасных гісторый, нават калі ты чытаеш іх маналогі соты раз.

«НН»: Ці можна сказаць, што пагружэнне ў матэрыял навучыла вас нейкай схеме паводзінаў, і калі б такое здарылася з вамі — вы былі б ужо падрыхтаваныя і ўзброеныя?

ВМ: Хочацца сказаць «так», мы абароненыя, але тут няма ніякіх гарантый. У верасні мы наведвалі з дзяўчатамі базавы трэнінг па самаабароне Wen-Do, які праводзіць Вольга Ланеўская. І Воля падзялілася з намі, што калі вучылася гэтаму ў Польшчы, адна з дзяўчат, якая там выкладае прынцыпы самаабароны, сама апынулася ў гвалтоўных адносінах. То бок, ніхто не застрахаваны ад гэтага, нават калі ты ўсё ведаеш пра агрэсараў.

ІА: Праца над гэтай тэмай — гэта як прышчэпка для імунітэту. Калі ты сам не сутыкаешся з гвалтам, цябе гэта нібыта не хвалюе: лепш заплюшчыць вочы на праблему, нават калі яна побач, не ўмешвацца. Я ж навучылася быць уважлівай, ідэнтыфікаваць небяспечныя сітуацыі нават сярод сваіх сяброў і, калі трэба, дапамагаць ім звярнуць увагу на праблему.

«НН»: То бок вы адназначна за тое, што людзям з боку лепш умешвацца ў сямейныя сутычкі?

ВМ: Так, мы якраз размаўлялі на гэтую тэму з Вольгай Гарбуновай, якая кіравала «Радзіславай» і дапамагла нам з кантактамі гераінь для спектакля.

Для мяне і для нашай групы відавочна: калі ты робішся сведкам, трэба ўмешвацца ў сітуацыю і зрабіць усё магчымае, каб дапамагчы ахвяры. Адзінай схемы, як тут дзейнічаць, не існуе, у тым ліку і таму, што ў нас няма закона супраць хатняга гвалту.

«НН»: Раз вы згадалі закон, што вы адчулі ў той дзень, калі кіраўнік краіны раскрытыкаваў законапраект аб супрацьдзеянні хатняму гвалту і спыніў яго далейшы ход?

ВМ: Я добра памятаю той дзень: для мяне гэта было шокам. Але больш за ўсё ў той момант я спачувала такім, як Вольга Гарбунова, якая паклала частку жыцця на тое, каб закон быў прыняты, якая дапамагала жанчынам, ратавала іх столькі год і спадзявалася, што ў краіне з’явяцца дадатковыя механізмы па іх абароне, а тут такое…

«НН: Хтосьці назваў той дзень «чорнай пятніцай» і сказаў, што пасля такіх заяваў Лукашэнкі з’ездзе з краіны…

ІА: Мне ў той дзень стала страшна ад таго, што ў краіне ў прынцыпе зусім невялікі працэнт людзей задаецца пытаннем, чаму закон не прынялі. Чаму ён важны ці не. У той самы вечар я апынулася ў кампаніі, дзе людзі толькі мяльком чулі гэтую навіну: ну, падумаеш, нейкі чарговы законапраект зарубілі! Мне тады стала страшна, што многім абыякава. Спроба апраўдаць любы гвалт у мяне выклікае пытанне. Можна разважаць пра абставіны, прычыны, нюансы, але гэта ўжо наступны крок. Перш, мне здаецца, трэба пачаць з нейкай жорсткай палітычнай пазіцыі ў гэтым пытанні.

ВМ: Што і казаць, калі ў суполцы «Маршыруй, дзетка», дзе абмяркоўваецца далейшы план дзеянняў, крыху больш за 2 тысячы мужчын і жанчын, і гэта з 10 мільёнаў насельніцтва… Мне падаецца, наша грамадства пакуль не гатовае да гэтага закона, таму яго і не прынялі.

КЧ: Але грамадства можа быць ніколі не гатовым! Часам сама дзяржава мусіць правесці нават непапулярныя рэформы для будучага развіцця краіны.

Я лічу, што кардынальныя змены змогуць адбыцца, калі сама палітычная сітуацыя ў Беларусі зменіцца. А пакуль мы ўсе можам працаваць над нейкімі сацыяльным стаўленнем да тэмы сямейнага гвалту, абмяркоўваць яе, як мы робім гэта ў тым ліку спектаклем.

Гэта ўжо нейкія крокі. Але, канечне, так мы будзем паўзці як смаўжы, калі б працэс ішоў зверху — было б прасцей.

«НН»: Вы казалі раней, што не бачыце сэнсу клікаць на спектакль чыноўнікаў, чаму? Ці хаця б асабіста запрасіць удзельнікаў пралайферскіх арганізацый, якія збіралі подпісы супраць законапраекта? Можа, усё ж гэта б было карысна?

ВМ: Я не ўпэўненая, што гэта мае сэнс. Я думаю, што чыноўнікі выдатна дасведчаныя і ўяўляюць сабе, як выглядае праблема знутры, ім вядомая статыстыка па гэтай праблеме. Але калі хто-небудзь з іх прыйшоў бы на спектакль, мы былі б толькі рады магчымасці задаць ім пытанні, якія нас цікавяць.

Тры прычыны наведаць спектакль «Родныя людзі?»

ВМ: Ва ўсіх нас унутры сядзяць і ахвяры, і агрэсары. З дзецьмі мы паводзім сябе адным чынам, з калегамі — іншым. Каб кантраляваць гэта і асэнсоўваць, мне было важна пазнаёміцца з тэмай.

ІА: Мне хочацца, каб спектакль дапамог «сямейнаму гвалту» быць не проста словазлучэннем. Пачуўшы падрыхтаваныя намі гісторыі, спадзяюся, людзі зразумеюць, пра што ў грамадстве апошнія месяцы вялася гаворка, і чаму важна такое не дапускаць. Для мяне будзе радасцю, калі пасля прагляду гледачы зоймуць больш жорсткую пазіцыю ў гэтым пытанні, калі мы нешта зменім у іх свядомасці.

КЧ: Я магу дадаць, што гэта проста класны спектакль, як мне падаецца. У яго незвычайная для Беларусі тэхніка выканання, гэта не будзе тэатрам імя Горкага, напрыклад, з яго савецкімі нейкімі падыходамі. Не варта думаць, што гэтай пастаноўкай мы загонім вас у дэпрэсію. Насамрэч, у матэрыяле ёсць і месца камізму, іроніі.

«Родныя людзі?» — гэта, канечне, пра сацыяльную адказнасць, дакументалістыку, але і пра тэатр у тым ліку. Гэта пра тое, што важна, калі беларускі тэатр выносіць на сцэну сапраўды актуальныя для грамадства рэчы.

Гутарыла Кацярына Карпіцкая, фоты Кацярыны Арціменя

каментаваць

Націсканьне кнопкі «Дадаць каментар» азначае згоду з рэкамендацыямі па абмеркаванні

СПЕЦПРОЕКТ2 материала Шура-бура