У сям’і Антона Дзівіна, героя Другой сусветнай вайны, радавога, што атрымаў Ордэн Чырвонай Зоркі, гадаваліся шасцёра хлопцаў і дзяўчат. Але менавіта дачцэ Марыі ён аддаў гармонік, з якім вярнуўся з вайны. Спадар Дзівін, быццам, ведаў, што Марыю трэба рыхтаваць да няпростага жыцця…
Дачка Марыя трымае ў руках партрэт бацькі Антона Дзівіна.
Пра Марыю Антонаўну Івановіч (дзявочае прозвішча — Дзівіна) на Барысаўшчыне загаварылі яшчэ ў пачатку 90-х, калі яе старэйшая дачка Наталля прыйшла працаваць у сельскі клуб культурным работнікам. Менавіта яна амаль што сілай пачала выганяць сціплую маці на раённыя спаборніцтвы музыкаў, адкуль яна стабільна прывозіла граматы і прызавыя месцы. На раёне яна была ледзь не адзінай жанчынай-гарманісткай: у тыя часы права на ўладанне інструментам неяк па змоўчванні даставалася мужчынам. Вобраз вясёлага вясковага гарманіста ў характарнай кепцы моцна адклаўся ў галовах савецкага пакалення: згадайце таго ж Цімафея Дудзіна з фільма Ігара Саўчанкі, напрыклад.
Марыя з адным з першых гармонікаў. Каштавалі інструменты не танна, таму адзін гармонік Марыі прывёз з Казахстана старэйшы брат. Новы пазней набыў муж дачкі, а грошы на яго сабраў на заробках у Сібіры. Апошні ж прэзентавалі валанцёры з барысаўскага цэнтра творчасці.
Як і многія гарманісты той пары, Марыя Антонаўна была самавучкай. Расказвае, што бацька вярнуўся з вайны з раненнем і за свой любімы інструмент больш і не ўзяўся: балелі рукі і ногі. А яна часцей за астатніх братоў і сясцёр брала інструмент у рукі ў вольны час.
— Ад няма чаго рабіць — трынькай, і наўчылася! — смяецца Марыя Івановіч.
Бацькі расказвалі, што, калі вырашалі, як назваць дачку, да іх у хату завітала старая бабуля Марыя Кажарская, таксама гарманістка. Яна сказала: «Калі твая будзе Маруська, будзе, як і я, граць». «Таму вось я і граю, што Марыя», — тлумачыць гаспадыня.
Калі жанчына бярэ ў рукі гармонік, то адразу неяк расквітае.
— Гармошка у мяне — уууу! Дзеўкі, зараз я вам як дам! — падміргвае яна.
Дачка Наталля расказвае, што менавіта музыка і гармонік заўсёды ратавалі іх нават у самыя цяжкія часы.
«Калі што якое гора ці шчасце — іншыя, бывае, збяруцца і п’юць, а мы з дзяцінства спявалі. Бацька прыйдзе пасля працы, да маці сядзе і таксама ёй «Жди меня, моя Маруся, чаще шли приветы…».
Гора ў жыцці Марыі хапіла з лішкам. Па пашпарце жанчыне ў снежні будзе 79, але яна і яе сваякі ўпэўненыя: яна старэйшая, проста ўзрост запісалі няправільна. Мяркуюць, што Антонаўна нарадзілася недзе ў 1935-м: жанчына памятае ўсе падзеі вайны, што, на іх погляд, зусім малая дзяўчынка не змагла б засвоіць. Памятае, як пры адступленні немцы рабавалі ўсё на сваім шляху, а яны з маці хаваліся ў жыце. Як спалілі суседнюю вёску Маталыга за тое, што нехта з мясцовых застрэліў фашыста. Як вярнуўся паранены бацька і як памёр…
Марыя Івановіч скончыла 7 класаў. Марыла вучыцца далей, але стала шкада маці, якая цягнула ўсіх дзяцей на сабе. Так дзяўчына, будучы зусім юнай, стала падпрацоўваць у калгаснай брыгадзе. Па суботах жа грала на вяселлях ці на праводзінах у армію.
— Кожную суботу мне выходнага не было! Наробішся, а там на вяселле граць ці на хрэсьбіны прыглосяць. І швэндала Маня вось так і па сваёй вёсцы, і па суседніх, — расказвае Марыя Івановіч.
Марыя Івановіч у сябе дома з дачкой Наталляй.
Вяселлі тады гулялі мінімум тры дні: спачатку паралельна на радзіме нявесты і жаніха. Потым «дружкі» апошняга прыязджалі да будучай жонкі свайго сябра, дзе іх чакалі пачастункі. Пасля нявесту забіралі і вязлі за стол да бацькоў жаніха. Гарманістка увесь гэты час ездзіла з імі, па коле выконваючы самыя папулярныя замовы: польку, «Барыню» з лявоніхай, вальс ды розныя «брахлівыя» (гэта так тут называюць частушкі).
Не з меншым размахам гулялі і ўласнае вяселле Івановічаў: Марыя выйшла за мясцовага хлопца Васіля. Усё было як мае быць: белая сукенка, вянок з кветак і гулянні, якія расцягнуліся на тыдзень. Бяда, памёр Васіль рана. Марыя думае, што віной таму быў аміяк, які ў вялікіх дозах дадавалі ва ўгнаенні.
Марыя з мужам.
— Васіль рабіў трактарыстам, кожны дзень уносіў і ўносіў гэтыя ўгнаенні. Як прыйдзе дадому смярдзючы — я яго ў калідоры раздзену дагала, каб дзяцей не патравіў, і ў хату ўпіхну. Адзежу другую даю, чыстую. А сама ў парашок бруднае, хутчэй. Дзе тады машыны калі б былі? Вой! Усё рукамі!
Калі галавы сям’і не стала, іх дочкам было год, 6, 11 і 13 год адпаведна. Цікава, што Івановічы марылі пра з'яўленне на свет сабе ў памочнікі па гаспадарцы хлопца, але, калі нарадзілася чацвёртая дзяўчынка Света, і ў бальніцы іншая парадзіха, якая, наадварот, хацела сабе дзяўчынку, прапанавала абмяняцца дзецьмі, Марыя катэгарычна адмовіла: «Як тая толькі ні плакала, ні ўмаляла! Але я ёй сказала: «Не, дарагая, сваё дзіця я нікому ніколі не аддам!».
Чатыры дачкі Марыі Івановіч. Усіх іх яна нараджала дома (калі на свет з'явілася Наталля, у хаце нават не было яшчэ падлогі), толькі Святлану пасля родаў забралі ў бальніцу. Што характэрна, амаль усе ўнукі Марыі таксама жаночага роду: сярод нашчадкаў толькі адзін хлопчык, самы малодшы.
Каб пракарміць дачок, Марыя Антонаўна бралася за любую працу. Рабіла паштаркай, нанялася пасвіць кароў. Згадала ўсе бацькоўскія ўрокі: як касіць, як араць, секчы дровы… Па гаспадарцы ўпраўлялася не толькі дома, але дапамагала іншым жанчынам, якія таксама засталіся без мужчынскіх рук.
— Дзеўкі! Хлопец — гэта адно, а лепш усё самім умець рабіць, — дае жанчына параду.
Яна і сваіх дачок навучыла ўсяму, што ўмела. «МАшыны машЫны» (гэта перакладаецца як вельмі працавітыя).
Марыя на фоне серванта, які яна набыла за першы заробак, калі пасвіла кароў.
Аздзяцiцкія землі багатыя гісторыяй і падзеямі. Тут і гарадзішча, і курганы. У свой час працавала ў гэтых мясцінах і суконная вытворчасць, і майстэрня па вырабу скур.
Сёння ж вёска славіцца культурнай дзейнасцю. У школе працуе свой музей, а ў клубе збіраюцца не толькі на сучасныя дыскатэкі, але і на фальклорныя вечарыны, дзе за галоўных — удзельнікі калектыву «Лаўнічанка». Ну і, канечне, нікуды без гармонікаў, баянаў і акардэонаў. У гонар музыкаў у Аздзяцічах нават з’явіўся драўляны помнік.
Помнік гарманісту у вёсцы.
Яшчэ адным месцам збору ўсіх вяскоўцаў выступае лаўка каля дома Марыі Івановіч.
Месца прыцягнення ў Аздзяцічах: лаўка на вуліцы Кастрычніцкай.
Наталля Савіна, дачка Марыі Івановіч, рабіла ў клубе з 1987 года, цяпер выйшла на пенсію, але па звычцы ўсё роўна арганізоўвае для суседзяў святы.
Калі Наталля працавала ў клубе, то прыдумала «Кнігу рэкордаў добрых спраў», у якую траплялі ўсе жыхары, якія дзяліліся з ёй старымі побытавымі рэчамі для музея: качалкамі, прасамі, начоўкамі, біянкамі для масла і інш.
Жанчына нават каля свайго дома зрабіла міні-музей.
«Я інтэрнэтам не валодаю, таму заўсёды ўсе сцэнарыі сама раблю. Год 7 на скрыжаванні каля мамінага дома святкавалі Купалле. А гэтым летам новая культработніца нічога не зрабіла. Людзі па звычцы прыйшлі на Кастрычніцкую, а тут — пуста. Прыйшлося браць сітуацыю ў свае рукі і наспех свята ладзіць», — расказвае Наталля і дзеліцца галоўнай марай: крыху падзарабіць і набыць сабе першы камп’ютар, каб навучыцца карыстацца «Аднакласнікамі» і збіраць тых, з кім разам вучылася, на вечары сустрэч.
Яе пенсія складае крыху больш за 200 рублёў. Адкладаць з гэтай сумы на ноўтбук цяжкавата, дапамагчы няма каму: муж 25 гадоў таму павесіўся, маці сама атрымлівае крыху больш за 300. Таму Наталля часова пайшла падпрацоўваць вартаўніком у школу.
Тут у кожнай жанчыны, гісторыю якой ні капні, цяжкі лёс. Большасць засталася без бацькоў і мужыкоў. І ў моманты найбольшага адчаю ўсе яны збіраюцца разам і спяваюць.
Нядаўна у Аздзяцічах валанцёры з Барысаўскага цэнтра творчасці зладзілі вечар танцаў.
«Шмат танцавальных суполак цяпер ствараюцца жанчынамі. Жанчыны бяруць у рукі гармонікі, каб вечарынкі адбываліся і традыцыя працягвалася. Ці не дзіўна? Тыя, каторыя ніколі ў гэтай традыцыі не мелі афіцыйнага права граць публічна, бо музыка лічылася выключна мужчынскім заняткам», — было напісана ў анонсе сустрэчы. Мужчынам з гармонікамі ўваход быў забаронены. Але іх амаль што і не было на мерапрыемстве. Культура і праца тут сёння жаночага роду.
Кацярына Карпіцкая, фота Волі Афіцэравай