Проект портала
Истории
19.03.2018 / 12:15
Как жили женщины в белорусской деревне 50—70-х19

Гродненская писательница Алла Петрушкевич, автор книги «Шчонаўскія абразкі», рассказала «Нашей Нине» о малоизвестных страницах жизни женщин в белорусской деревне 50—70-х.

Сама кніга прысвечана далёка не адной гэтай тэме, яскравыя абразкі расказваюць пра цікавыя, жывыя падзеі невялікага Шчонава, што на Карэліччыне. Але выданне, у прыватнасці, прымушае па-новаму паглядзець на жыццё беларускіх сялянак.

Як удавалася не адставаць ад сусветнай моды

У кнізе Ала Петрушкевіч (псеўданім Альжбета Кеда) канстатуе: «Калі гляджу сёння старыя фільмы з Одры Хэпберн, бачу тыя ж сукенкі, што насілі нашы шчонаўскія харашухі. І валасы гэтак жа учэсвалі». І яшчэ: «Мода шасцідзясятых у Шчонаве была такая ж, як і ў Еўропе. Хай усё астатняе было зусім іншым».

Шчонаўка Рэня Адамовічава. Пачатак 70-х.

«Нашай Ніне» пісьменніца тлумачыць: «Дзяўчаты, маладыя жанчыны майго Шчонава не жылі на бязлюднай выспе. Кіно, модныя часопісы (дадатак да «Работніцы і сялянкі»), паездкі ў блізкія і не вельмі гарады — усё гэта пашырала свет. І шчонаўскае моды ў тым ліку. Фэсты — вялікія гадавыя парафіяльныя святы, куды збіраліся людзі з усёй ваколіцы — таксама былі месцам паказу высокай моды. Адтуль прыносілі новыя фасоны, адсканаваўшы іх вочкамі».

Сёстры Рэня і Люда ў роднай хаце. Канец 60-х.

Перашкода для таго, каб не адставаць ад сусветнай моды, была адна — грошы. Дакладней, іх адсутнасць. Шчонаўскія кабеты рэдка куплялі гатовыя сукенкі, бо і дорага было, і выбару пасля вайны, ды і пазней, не было асаблівага. На дапамогу прыходзілі краўчыхі, што жылі ў вёсках, — яны і пашыюць як скажаш, і дапасуюць да постаці, тлумачыць Ала Петрушкевіч.

Убраныя краўчыхамі. Першая палова 50-х.

Шчонаўка Мілка Лысішына. Першая палова 50-х.

Краўчыхаў, якія б жылі з свайго таленту, не было. Усе дзесьці яшчэ працавалі: у паляводстве, на ферме, у шпіталі.

«Шылі прыхваткамі, ад сну час адрываючы. Сябе, сям’ю, радню апраналі. З чужых бралі капейкі, бо ж са сваіх людзей, у якіх тыя капейкі палічаныя былі», — распавядае спадарыня Ала.

Як рэагавала старэйшае пакаленне на кароткія сукенкі і спадніцы?

«Цярпіма, бо ў кожнага дачка на выданні, то і абгаворваць іншых не выпадала», — адказвае пісьменніца.

Ала Петрушкевіч. Фота з яе старонкі ў фэйсбуку.

Кніга «Шчонаўскія абразкі» з’явілася ў продажы ў «Акадэмкнізе».

Упрыгожанні ў многіх захоўваліся яшчэ з даваеннага часу. «Памятаю тыя брошкі, пацеркі. І куплялі, дзе маглі. Ніхто з горада з пустымі рукамі не ехаў», — кажа Ала Петрушкевіч. 

Па вайне была праблема з касметыкай. Шчочкі, вусны падмалёўвалі бураком, бровы — вугальком, валасы завівалі на гарачы цвік. А ў 60-я дзяўчаты і кабеты ўжо займелі крамныя падмалёўкі, распавядае пісьменніца.

Юныя хутаранкі Воля Апанасішына і Жэня Антонішына. Пачатак 50-х.

Канец 50-х. У вышыванцы — настаўніца Валянціна Пятроўна Барэйка, маці Алы Петрушкевіч. У 70-я насіць вышыванкі стала не модна, настаўніца займела некалькі шыкоўных сукенак, вышываных краўчыхай, што яшчэ за Польшчай працавала. Тыя сукенкі і па сёння носіць яе дачка.

Дзе і як праводзіліся танцы

У многім лёсавызначальнымі для шчонаўскіх дзяўчат былі танцы (гулянё), дзе дабіраліся пары. Танцавалі па хатах, у цёплы час на вуліцы, але часцей у школе, якая вечарамі ператваралася ў клуб, каб пасля закрыцця школы да зруйнавання назаўсёды ў яго ператварыцца.

Лёнік-гарманіст разбіў не адно дзявочае сэрца ў Шчонаве. 50-я гады.

Модны вальс, вясёлы кракавяк, шляхетны падэспанак часцей за ўсё выконваліся мясцовымі музыкамі. Але самым улюбёным шчонаўскім танцам была полька.

«Не тая недарэчная паскакуха, якую толькі і ведаюць сёння. Гуляць польку трэба было так, каб яйка, на галаву пакладзенае, не ўпала. Без усялякіх падскокаў, роўненька, лёгенька, прытупваючы, круцячыся то ўправа, то ўлева», — распавядае спадарыня Ала.

Музыкаў наймалі з іншых вёсак, бо нямногія ў Шчонаве граць умелі. Самым знакамітым быў варанчанскі пан Чарноцкі, сляпы музыкант. А барабанілі ягоная жонка ці пасынкі.

Шчонаўскія хлопцы. Сярэдзіна 50-х.

На танцах дзяўчына не магла ні запрашаць хлопца, ні адмовіць. Гэта сталася б падзеяй са знакам мінус, — тлумачыць пісьменніца. — Пра тое, каб праводзіць дзяўчыну дадому, хлопец дамаўляўся з тою ў час танцаў. Зрэшты, пары ў асноўным былі падабраныя.

«Мы, малыя, даходныя шчонаўкі, звычайна ведалі, хто з кім дадому пойдзе», — узгадвае гады дзяцінства аўтарка кнігі.

Гулянё ў Шчонаве было святам для ўсіх. Прыходзілі і старыя, і малыя.

«Стратэгічнымі пазіцыямі сталых жанчын былі месцы на лаўках, пры сценах. Каб усё згледзець, каб назаўтра ні аднае костачкі маладое неперамытае не засталося», — распавядае Ала Петрушкевіч.

Як адносіліся да тых, хто падымаў руку на жонку

Ці мелі шчонаўскія жанчыны ў сваіх сем’ях роўныя правы з мужчынамі?

«Мелі. На выбары разам хадзілі, — жартуе пісьменніца. — Калі ўсур’ёз, то ніхто ў тыя часы ў нашых вёсках пра такія праблемы не задумваўся. Працавалі з раніцы да вечара, іншыя праблемы шчонаўцаў хвалявалі».

У «Шчонаўскіх абразках» адзначаецца: тое, што мужчыны білі жанчын, было звычайнай справай у беларускай вёсцы. Але як да гэтага адносіліся аднавяскоўцы?

«Спачувалі, калі кабета няшчасная, невінаватая, а муж злосць сваю на ёй зганяў. Або лічылі, што правільна муж робіць, калі кабета языку волю занадта дае, калі ўжыцца не можа. Не ўмешваліся ў чужыя сем’і, не прынята гэта было, бо муж і жонка самі павінны былі мірыцца»,распавядае спадарыня Ала.

Шпарагус — вазон, што рос у кожнай хаце — быў абавязковым атрыбутам вяселля. Караваі ім упрыгожвалі, на грудзі маладой прышывалі, у валян упляталі. На здымку ўжо пазнейшага часу маладая шчонаўка нат і ў модны свой строй галінку шпарагуса ўпляла. Пачатак 70-х.

Якія працы былі найбольш цяжкімі для вясковак

Да хатняй жаночай працы адносіліся гатаванне, пранне, прасаванне, грады. Мужчыны касілі, аралі, дровы секлі. Найбольш цяжкія працы для жанчын былі ў калгасе. Самая страшная — торф капаць, лён апрацоўваць, рваць, трапаць.

«Памятаю, была неяк з сяброўкамі ў той сушылцы, дзе лён трапалі. Калі ёсць на зямлі пекла, то яно там. Пыл такі страшны, паветра ім насычана, дыхнуць няма чым. Апрануты ў фуфайкі, твары абвязаныя хусткамі, толькі шчыліны для вачэй. І цэлы дзень траплом трэба біць, каб лён шоўкам стаў. Выходзілі адтуль брудныя, усе ў пылу, — узгадвае пісьменніца. — Памятаеце адзін з першых заморскіх серыялаў «Рабыня Ізаўра»? Смяяўся наш калега, настаўнік, калі паказвалі, як рабы на плантацыях працавалі. Казаў: «Паглядзелі б яны, як нашы кабеты дзялкі калгасныя полюць»».

А вось урывак з абразка «Здзек»: «Нядаўна даведалася пра тое, як апрацоўвалі лён шчонаўскія кабеты. Завялася ў ім нейкая мошка. Прыцягнулі вялізную бочку з дустам. Цалюткі дзень звеннявая Ніна Пасэсарава насыпала з тае бочкі голаю рукою (якія пальчаткі тады хто ведаў?) гэты дуст у капронавыя панчохі, а жанчыны з імі цалюткі дзень па полі хадзілі і сеялі тую атруту. І труцілі сябе».

Заўсёдная праца жаночая: звеннявая Ніна Пасэсарава нясе ваду на каромыслах. Сярэдзіна 60-х.

Выдаўшы «Шчонаўскія абразкі», Ала Петрушкевіч працягвае даследаваць гісторыю роднае вёскі праз лёсы людзей: «Даўно наша сям’я пакінула гэтую вёску, але я застаюся шчонаўкай. І сніцца мне наша хата, якой ужо няма».

Ля роднае хаты. 1996 год.

Руслан Гарбачоў

каментаваць

Націсканьне кнопкі «Дадаць каментар» азначае згоду з рэкамендацыямі па абмеркаванні

СПЕЦПРОЕКТ2 материала Шура-бура