Праект партала
Навокал «Самае страшнае, калі дзіця спытае: хто ты мне такая?» Рэжысёрка пра гомельскую калонію20
27.10.2017 / 11:20

Нядаўна адбылася нацыянальная прэм'ера новага поўнаметражнага дакументальнага фільма «Дэбют» беларускай рэжысёркі Настассі Мірашнічэнка. Стужку пра аматарскі тэатр у жаночай калоніі сустрэлі авацыямі, таму здаецца натуральным, што неўзабаве ён будзе прадстаўлены на славутым фестывалі дакументальнага кіно IDFA у Амстэрдаме.

Кінакрытык Максім Карпіцкі сустрэўся з рэжысёркай, каб абмеркаваць яе працу, ролю жанчыны ў беларускім кіно і чарговы кінафестываль «Лістапад».

Анастасія Мірашнічэнка.

Максім Карпіцкі: Ваш фільм распавядае пра жаночую калонію. Раскажыце, чаму вы вырашылі здымаць там фільм?

Анастасія Мірашнічэнка: Гомельская жаночая калонія №4 асаблівая тым, што там адбываюць пакаранне жанчыны, якія здзейснілі злачынства ўпершыню. То бок гэта не закаранелыя злачынцы. Яшчэ яна ўнікальная тым, што на тэрыторыі ёсць дом дзіцяці, дзе зняволеныя могуць даглядаць сваіх дзяцей да трох гадоў. Пасля малых забіраюць сваякі і афармляюць апякунства альбо яны трапляюць у дзіцячы дом. З аднаго боку, гэта даволі жорстка, з другога — прысутнасць роднага чалавека была моцнай падтрымкай для дзяўчат.

МК: І ўсё-ткі, як вы там аказаліся?

АМ: Я даведалася пра гэты тэатр вельмі даўно, ён існуе ўжо больш за дзесяць гадоў. Яшчэ ў 2010-м загарэлася ідэяй зняць фільм пра тэатральную пастаноўку ў калоніі. Калі недзе ў 2013-м мы, нарэшце, пазванілі ў адміністрацыю калоніі, нам сказалі, што праект на дадзены момант не існуе. Тады я пачала здымаць фільм «Скрыжаванне».

І вось мне на вочы трапляецца артыкул пра тое, што тэатр зноў адкрываецца. Канешне, цяжка знайсці фінансаванне на дакументальнае кіно, але праектам зацікавіўся прадзюсар Віктар Лабковіч. У адміністрацыі калоніі нам сказалі, што спачатку трэба атрымаць афіцыйны дазвол у Мінску, таму мы сабралі ўсе магчымыя дакументы і аддалі іх на разгляд у дэпартамент. Дазвол далі.

І вось мы прыехалі ў гэты тэатр, да Аляксея Бычкова — гэта акцёр Гомельскага абласнога драматычнага тэатра. Спачатку без камер, бо, калі б хоць адна з жанчын адмовілася, фільм не мог бы быць зняты.

Падрыхтоўка да спектакля ў калоніі.

Мы распавялі ім, што тэатр, як і сама калонія, будзе фонам, нас жа цікавіць іх лёс. Мне заўсёды цікавыя людзі ў падобных крытычных сітуацыях. Калі ў нас усё добра, мы вельмі мілыя, але ў цяжкай сітуацыі прыярытэты змяняюцца. Вось гэта нам было цікава, а не тое, за што яны сядзяць.

МК: Таму мы і не бачым імёнаў і прысудаў амаль да самага канца?

АМ: Так. Яны распавядалі пра гэта, калі ўжо самі былі гатовыя, бо гэта вельмі інтымная рэч. Нават адміністрацыя калоніі не магла расказаць нам, за што яны туды трапілі. Але фільм не пра гэта і нават не пра тэатр. Фільм пра тое, як ім важныя сям'я і дзеці.

Мы ўсе жывём, пакрываючыся шалупіннем, а тут кожная паездка вызваляла мяне і здымачную групу ад наноснага.

Мы пачыналі лепш бачыць нейкія важныя рэчы. Дзяўчаты распавядалі, што самае страшнае для іх — калі яны вернуцца да дзяцей, а падчас якой-небудзь дробнай спрэчкі дзіця скажа: «Хто ты мне такая? Дзе ты была ўвесь час?» Па вяртанні ім фактычна трэба знаёміцца нанова.

МК: І гэта цяжка для абодвух бакоў.

АМ: Адназначна. Напэўна, па фільме бачна, што пакаранне нясуць не толькі самі дзяўчаты, але і іх сем'і. Бо дзеці застаюцца з бабулямі, а тыя ўжо немаладыя, глядзець за ўнукамі ім цяжка. Шлюб звычайна распадаецца. Зроблены ўчынак нясе за сабой цэлы ланцужок наступстваў. Праблемамі для асуджаных з’яўляюцца не ўмовы ўтрымання, а тое, што на волі, магчыма, патрэбная іх дапамога, але яны нічым не могуць дапамагчы, а часта нават не ведаюць, што там адбываецца.

Я не памятаю, каб нехта скардзіўся нам на макарону ў сталоўцы ці нейкія падобныя рэчы. Калі мы запісвалі інтэрв'ю, то спрабавалі размаўляць з жанчынамі пра працу, мужчын, але яны нязменна вярталіся на тэму «маці-дзіця».

Калі б мяне папрасілі адным словам сказаць, пра што фільм, я б сказала, што ён пра любоў. Мне хацелася, каб грамадства ўбачыла гераінь іншымі вачыма. Каб, калі яны выйшлі, ім дапамаглі знайсці сябе. Зняволеных часта паказваюць у кіно і на тэлебачанні, але звычайна так, каб глядач зразумеў, якія яны дрэнныя. Вось гэтага мы намагаліся пазбегнуць.

МК: Жыццё ў турме ўяўляецца даволі жорсткім, гэта асяродак азлобленых людзей, і там чаго толькі не адбываецца, але ў вашым фільме нічога падобнага няма.

АМ: Напэўна, і ў гэтай калоніі такое прысутнічае. Туды трапляюць жанчыны рознага ўзросту і сацыяльнага паходжання.

У адной быў бізнэс, яна дала хабар і апынулася ў калоніі, другая — наркаманка, трэцяя — забіла кагосьці. І канфліктныя сітуацыі не могуць не ўзнікаць. Але менавіта ў тэатры дзяўчаты сябравалі, рабілі агульную справу.

І гэта пры тым, што частка жанчын з тэатрам сутыкнулася толькі ў калоніі, да таго ж лічыла яго нецікавым.

МК: У фільме ёсць два тыпы кадраў. Альбо мы бачым жанчын як масу: яны на прагулцы, працуюць, і ёсць толькі сінія бушлаты ці асобна ногі, рукі, нават іх адбіткі ў лужах. Альбо бачым іх як асоб, з уласнымі тварамі — гэта ў першую чаргу сцэны, дзе яны рэпетуюць у тэатры. Адсюль пытанне: ці ёсць магчымасці знайсці нейкую самарэалізацыю ў тых жанчын, што не ўдзельнічаюць у пастаноўцы?

АМ: Калі нам сказалі, што можна здымаць толькі жанчын, якія падпісалі дазвол на ўдзел у фільме, я падумала, што лепш зусім нічога не здымаць. А потым зразумела, што гэта той выпадак, калі знешняе абмежаванне толькі дапамагае. Сапраўды, гэтыя абязлічаныя ногі паказваюць, што перад намі месца, дзе асабовае сціраецца, а вось у тэатры асоба зноў можа раскрыцца.

Але за кожнай сіняй курткай таксама хаваецца маці ці дачка, і актрысы тэатра — адны з іх. Яны — як бы акенца ў сусвет калоніі. Іншыя ж кабеты маюць магчымасць наведваць курсы манікюру, дыстанцыйна атрымліваць вышэйшую адукацыю (хаця яна і платная), ёсць швейныя ўстановы, бібліятэка, іншыя гурткі…

МК: Напэўна, вам неабходна было паказаць выніковы фільм адміністрацыі калоніі, пракуратуры. Ці былі выказаныя нейкія заўвагі? Ці прасілі нешта змяніць?

АМ: Нейкія дробязі не падабаюцца заўсёды, але такога, каб патрабавалі нешта выразаць, не было.

Калі мы паказвалі гэты фільм на закрытым форуме МУС, пракуратуры, я ацаніла, што прысутныя вельмі правільна ўспрынялі пасыл фільма. Гучалі меркаванні пра тое, што неабходна не саджаць больш, а спрабаваць прадухіляць злачынствы.

Глядзелі вельмі ўважліва. Адзін чалавек з адміністрацыі калоніі агучыў цікавае назіранне: адзначыў, што, нават калі мы ў кадры бачым ногі, яны кажуць больш за твары. Адразу зразумела, ёсць у жанчыны цёплыя шкарпэткі ці яна стаіць у тонкіх калготках. Калі яна ў казённых чаравіках, сям'я ёй не дапамагае.

Калі ж мы толькі здымалі, у нас не патрабавалі пастаянна паказваць прамежкавы матэрыял.

МК: Рэжысёраў дакументальнага кіно часам дакараюць, што яны прыязджаюць кудысьці, здымаюць фільм і едуць з ім па фестывалях, пакідаючы сваіх герояў сам-насам з праблемамі. Ці задумваецеся вы пра гэта?

АМ: Мне здаецца важным спачатку сказаць, што фестываль дакументальнага кіно — гэта ўсё ж не Каны з бясконцымі чырвонымі сцежкамі, прыгожымі кіназоркамі ды шампанскім. Гэта адна з нямногіх магчымасцяў знайсці свайго гледача, абмеркаваць з ім сваё кіно.

Здымаць дакументальны фільм няпроста: ты не ведаеш, чым пачнецца і скончыцца твая гісторыя, ты не можаш папрасіць кагосьці зрабіць нешта на камеру яшчэ раз. Але калі ствараеш фільм на падставе чужога драматычнага лёсу, не можаш не сумнявацца.

Мне было вельмі няёмка, калі мы здымалі сцэну спаткання асуджанай з яе сваякамі. Як чалавек, Насця Мірашнічэнка, я адчувала, што разам з аператарам мы там лішнія. Як рэжысёр, я разумела, што гэты момант неабходны: не для таго, каб у мяне атрымаўся добры фільм, а для таго, каб данесці нешта людзям.

Калі б я не адчувала б адказнасці, я б здымала б фільмы штогод і ездзіла б па фестывалях. Але мне гэта псіхалагічна даецца няпроста, таму наступны фільм я, напэўна, здыму няхутка. А пакуль лепш займуся чым-небудзь іншым.

У мяне ёсць сын, я працую на тэлебачанні, цудоўна рэстаўрую старую мэблю. Вось нядаўна купіла нямецкую шафу 1951 года, стол 1927-га. Творчы чалавек можа праяўляць сябе па-рознаму. Хаця вось нядаўна яшчэ зняла маленькую ігравую навелу для кінаальманаха «Мы»… Мая гісторыя называецца «Спадарожнік», яна будзе прадстаўленая на сёлетнім кінафестывалі «Лістапад».

МК: А чаму на «Лістападзе» не будзе ісці «Дэбют»?

АМ: Мы зняліся з конкурсу самі. Раней мая праца «Скрыжаванне» ўзяла ўзнагароду на нацыянальным конкурсе «Лістапада», і калі гэтым разам наш фільм узялі туды ж, а не ў міжнародны конкурс, мы вырашылі, што лепш даць магчымасць паспаборнічаць іншым.

МК: І яшчэ адно пытанне. Цяпер часта кажуць пра праблему роўнасці ў розных прафесіях. У тым жа еўрапейскім, амерыканскім кіно няшмат жанчын здымае фільмы. Беларускае кіно перабіваецца з хлеба на ваду, але пры гэтым і ў дакументальным, і ў ігравым працуе шмат рэжысёрак…

АМ: Ведаеце, я даволі спакойна стаўлюся да гэтай тэмы. Я ў першую чаргу хачу, каб фільм быў добрым.

Я радая, што сёння ў Беларусі розныя маладыя дзяўчаты і хлопцы здымаюць незалежнае кіно. І Улада Сянькова, і Дар'я Кароль, і Кацярына Маркавец… Ім цяжка, яны не спадзяюцца на падтрымку і знаходзяць магчымасці.

Магчыма, пры наяўнасці лепшых рэсурсаў іх фільмы былі б больш дасканалыя, але гэта ўжо не тая пазіцыя, калі ўсе сядзелі ды чакалі. І таму я з асаблівым інтарэсам чакаю чарговы «Лістапад».

Даведка:

Анастасія Мірашнічэнка. Рэжысёрка. Выпускніца Беларускай акадэміі мастацтваў. Дэбютавала ў дакументальным кіно з гісторыяй пра бяздомнага мастака з Гомеля «Скрыжаванне». Працуе на МТРК «МІР».

Максім Карпіцкі, фота з архіваў гераіні

каментаваць

Націсканьне кнопкі «Дадаць каментар» азначае згоду з рэкамендацыямі па абмеркаванні